Een tweetal handboeken bij het Oude Testament

Bij IVP zijn in de loop van de jaren een aantal encyclopedieën geschreven over de boeken van de Bijbel. De eerste verscheen in 1992 en had als titel Dictionary of Jesus and the Gospels. Ande­ren volgden over Paulus, de Pentateuch enz.
De voorlaatste in deze serie kwam in 2008 uit en was gewijd aan de wijsheidsliteratuur, de poëtische literatuur en de oudtestamen-tische feest­rollen (Hoog­lied, Ruth, Klaag­­lie­deren, Prediker en Esther), terwijl de laatste die in 2012 uitkwam, gewijd was aan de profeten.

Het gaat om hoogwaardige naslagwerken die in het Neder­lands al helemaal geen pedant hebben, maar waarvoor ook in de Engelse taal moeilijk een evenknie is te vinden. Aan beide laatste delen wil ik in deze bijdrage aandacht besteden.

Wijs­heidsliteratuur, poëtische literatuur en de oudtestamentische feestrollen zijn categorieën die elkaar gedeeltelijk over­lappen. De synagoge rekent al deze boeken tot het derde deel van haar canon: de zoge­naamde Geschriften (Ketu­bim). In het kader van de wijsheids­literatuur ko­men ook de apocriefe boe­ken Jezus Sirach en de Wijsheid van Salomo.

Deze laatste twee boe­ken maken deel uit van de wijs­heids­literatuur, maar kregen in de canon van de synagoge en van de protestantse ker­ken geen plaats. In de canon van de synagoge ma­ken ook Kro­nie­ken, Ezra, Nehemia en Daniël deel uit van de Geschriften. Kronieken, Ezra en Nehemia wer­den echter al be-handeld in de en­cyclopedie gewijd aan de historische boeken van de Bijbel, terwijl Daniël wordt behandeld in het deel over de profeten.

Uiteraard is aan elk van de ­boe­ken uit de genoemde catego­rieën een uitgebreid artikel gewijd dat minstens uit drie delen is opge-bouwd. In het eerste deel komen dan naast de inhoud zaken als het auteurschap, de historische ach­ter­grond en de literaire ken-merken aan de orde. In het twee­de deel wordt aan de achter-grond van het Oude Midden-Oosten (Ancient Near East) aan­dacht geschonken, terwijl het derde deel aan de geschiedenis van de uitleg is gewijd.

Bij Job is een vierde deel gewijd aan de persoon van Job en bij Ester aan de apocriefe toe­voegingen aan het Hebreeuwse Bijbelboek Ester. Het vijfde deel sluit daarbij aan door de Griekse versies van Ester te behandelen. Bij het artikel over de Psalmen is een vierde deel aan de opschriften in de Psalmen gewijd een vijfde deel aan de relatie tussen de Psalmen en iconografie.

Daar­naast heeft een scala van artikelen betrekking op de diverse as­pec­ten van de uitleg en de be­­­nade­ringen die daarbij gebruikt worden. Dat geldt bijvoorbeeld voor de feministische exe­gese.
In andere artikelen wordt aandacht ge­schon­ken aan de literaire ken­mer­­ken van poëzie en proza en aan het karakter van het Hebreeuws van de boe­­ken die in deze ency­clope­die be­han­deld worden. Gaat het om Standaard Bijbels Hebreeuws of Laat Bijbels Hebreeuws? Komen er arameïsmen in voor, enz.?

Ook aan een aantal theologische thema’s is een lem­ma gewijd. Ik noem de schep­pingstheologie (uiteraard vanwege de relatie tussen de wijs­heid en de schep­ping), de wijsheid en het verbond (hier wordt onder andere ingegaan op de al vaak ge­stelde vraag hoe de wijsheidsliteratuur zich verhoudt tot het getuigenis van Gods han­delen in de ge­schie­denis van Israël), chaos en dood, vertrouwen in de Psalmen.
Van een aan­tal Bij­belse figu­ren vinden we een lemma. Dat geldt uiteraard voor David, met wie de Psal­men heel in het bij­zon­der worden verbonden, en voor Salomo vanwege zijn relatie tot de wijs­heids­literatuur.

Evenals in het deel over de wijsheidsliteratuur heeft het deel over de profeten artikelen over elke van de profetische boeken. Daarnaast komen zaken naar voren als het verbond en de wet, de uittocht en de verlossing, de tempel en Sion. We vinden voor het verstaan van de profeten re­levante informatie over de fauna en flora van Israël.

Het verschijnsel van profetie wordt be­zien vanuit meerdere per-spectieven, namelijk histo­risch, sociologisch, psychologisch en lite­rair. Ook werd aandacht besteed aan de formatie van de profetische boeken in hun canonieke gestalte.
Bijzonder mooi vond ik de artikelen over bekering en vergeving. In de bijdrage over be­kering komt naar voren dat in het bijzonder Jeremia en Ezechiël ons laten zien dat bekering en bewaring voor afval ten­slotte alleen door een innerlijk, goddelijk werk in de har-ten van de leden van het ver­bonds­volk realiteit kan worden.

Het artikel over vergeving onderstreept dat juist de door God gezonden profeten Zijn toorn over de zonden hoogst ernstig namen. Uit­eindelijk zal de HEERE krachten Zijn ver­bonds­trouw echter altijd een rest doen overblijven aan wie Hij vergeving schenkt.
Echter, Gods vergeving en genade zijn nooit goedkoop. Dat blijkt ook in het feit dat vergeving nooit ontvangen wordt los van be-rouw en van be­ke­ring. Zelf dacht ik dit artikel lezend aan Luthers uitspraak dat overtuigen van schuld Gods vreemde werk is, maar vergeven van schuld Gods eigen werk.

Al met al gaat het om hoogwaardig naslagwerken dat niet alleen geschikt is om door stu­den­­ten en predikanten te worden geraadpleegd maar ook voor hen die meer ingevoerd zijn of wil­len worden in de Bijbelwetenschappen de moeite waard zijn om te wor-den aangeschaft.

 

Tremper Longman III en Peter Enns (red.), Dictionary of the Old Testament Wisdom, Poetry & Writings, IVP, Downers Grove, Illinois/Nottingham, U.K. 2008; ISBN 978-1-84474-306-3; hb. 967 pp.; prijs £39,99.

Mark J. Boda en J. Gordon McConville (red.), Dictionary of the Old Testament Prophets, IVP, Downers Grove, Illinois/Nottingham, U.K. 2012; ISBN978-1-84474-581-4; hb. 966 pp.; prijs £39,99.