Al weer enige
jaren geleden verscheen een boek van een aantal protestantse auteurs met de
titel Wij zijn ook katholiek. Terecht wilden zij daarmee aangeven dat
het protestantisme claimt katholiek te zijn. Toch weet ik zeker dat de
hervormers met deze titel niet geheel gelukkig geweest zouden zijn. Met het
woord ‘katholiek’ zouden zij geen enkele moeite hebben gehad, maar wel met het
woord ‘ook’. De Reformatie wilde niet ook, maar juist katholiek
zijn en bestreed dat Rome dit was. Zij was er diep van overtuigd dat wie echt
katholiek wilde zijn, gehoor diende te geven aan de oproep tot reformatie
van de Kerk. De Reformatie heeft Rome een schismatieke houding verweten,
omdat zij niet de apostolische erfenis niet ongeschonden bewaarde.
Wanneer de reformatoren
zich katholiek wisten, is dat omdat zij zonder eniger reserve instemden met
de leer van de Vroege Kerk met betrekking tot de Drie-eenheid en de persoon van
de Heere Jezus Christus. Het getuigenis van de middeleeuwse theoloog Anselmus,
dat met de dood van Christus de toorn van God over de zonde is verzoend, werd
door hen hartelijk bijgevallen. Tenslotte konden zij van Augustinus, die
terecht als de kerkvader van het Westen is gekarakteriseerd, zeggen dat
hij geheel de onze was. Daarbij dachten zij aan het getuigenis van Augustinus
over de erfzonde en het overwinnende karakter van Gods genade. God maakt van
vijanden vrienden. De zaligheid is enkel uit genade.
De
katholiciteit van de Kerk bestond voor de reformatoren allereerst in de eenheid
van het geloof en niet in de eenheid van structuren, ook al hadden structuren
volgens hen waarde. Heel mooi en treffend is deze visie op eenheid en
katholiciteit in artikel 27 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis geformuleerd.
Wat de Reformatie vroeg was dat de Kerk van haar dagen zich ontdeed van haar
ballast. Dan moeten wij denken aan de verering van Maria en de heiligen, aan
de claim van de paus dat hij de opvolger van Petrus en de plaatsvervanger van
Christus op aarde is, en niet te vergeten aan de leer dat de priester de macht
heeft om brood en wijn bij de eucharistie in het lichaam en bloed van Christus
te veranderen en dat daarom vervolgens aan deze tekenen zelf goddelijke
verering toekomt.
Heeft de
secularisatie gevolgen voor onze houding ten opzichte van Rome?
De laatste tijd
horen wij steeds meer dat wij bij de secularisatie waarin wij ons nu bevinden,
veel meer moeten beklemtonen wat ons met Rome verbindt dan wat ons van Rome
scheidt. Ik zou daarbij een aantal kanttekeningen willen plaatsen. Allereerst
is het zonder meer waar dat in ethisch opzicht Rome tal van zaken gemeen heeft
met het orthodoxe protestantisme. Wel pleegt Rome haar ethiek sterk vanuit een
ten opzichte van de Schrift verzelfstandigd natuurrecht te funderen. Echter,
dat neemt niet weg dat protestanten en rooms-katholieken gezamenlijk protest
kunnen aantekenen tegen een ethiek die uitgaat van de autonomie en het zelfbeschikkingsrecht
van de mens. Het verzet van de geseculariseerde mens tegen alles wat met God te
maken heeft, treft op gelijke wijze Rome en de Kerk van de Reformatie. Lang
niet altijd is kritiek van de wereld op Rome kritiek op het typisch roomse
binnen Rome. Het geldt meer dan eens ook het algemeen christelijke.